Tam Hải, một viên ngọc xanh giữa đại dương, tọa lạc tại nơi con sông Trường Giang đổ ra biển, thuộc tỉnh Quảng Nam. Với diện tích hơn 15 km2 và dân số khoảng 8.500 người, đây là một trong hai xã đảo của tỉnh Quảng Nam, cùng với xã Tân Hiệp (Cù Lao Chàm). Để đến được Tam Hải, du khách có thể lựa chọn hai phương tiện chính: đi phà từ xã Tam Quang hoặc đi thuyền từ xã Tam Hòa, đều phải vượt sông nước.
Cuộc sống ở đây giản dị, chân thật, những ngôi nhà nép bên hàng dừa, con đường nhỏ sạch sẽ, tinh tươm và không khí trong lành khiến du khách dễ dàng cảm nhận sự bình yên hiếm có. Tam Hải mang vẻ đẹp mộc mạc, trong trẻo, như một bức tranh thiên nhiên nguyên sơ. Rạn đá Bàn Than là thắng cảnh nổi bật nhất của xã đảo, với dải đá đen óng uốn quanh hòn núi nhỏ, kéo dài hơn 1 km, mang vẻ đẹp hùng vĩ và độc đáo.
Qua hàng trăm triệu năm kiến tạo và xâm thực, những khối đá nơi đây mang hình thù kỳ lạ, tựa các tác phẩm điêu khắc khổng lồ. Bên cạnh cảnh sắc hoang sơ, giá trị địa chất và sinh thái đặc sắc, Tam Hải còn sở hữu hai hòn đảo nhỏ tuyệt đẹp là Hòn Mang và Hòn Dứa. Hòn Mang hoang sơ, không có người ở, bao quanh bởi ghềnh đá dựng đứng, sóng vỗ quanh năm. Hòn Dứa lại mang vẻ kiều diễm với nước biển trong vắt, rạn san hô rực rỡ và đàn cá tung tăng bơi lội dưới làn nước xanh biếc.
Tam Hải cũng là nơi lưu giữ nhiều dấu tích văn hóa – lịch sử đặc sắc. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, đây từng là một điểm dừng trên “con đường tơ lụa” trên biển. Năm 2013, giới sưu tầm cổ vật từng xôn xao khi ngư dân vớt được nhiều hiện vật gốm sứ và mảnh gỗ, nghi là từ một con tàu đắm.
Người dân Tam Hải sống chủ yếu bằng nghề biển. Họ nổi tiếng với tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái và sự khéo léo trong các nghề truyền thống như đan thuyền thúng, đan lát thủ công từ vỏ dừa hay làm nước mắm gia truyền. Những thương hiệu như Nước mắm Bà Chung, Nước mắm An Hòa không chỉ nổi tiếng trong vùng, mà còn được du khách mua về làm quà vì vị ngon đậm đà.
Tam Hải cũng là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo, như: Lễ hội Cầu ngư, Lễ Nghinh Ông diễn ra vào tháng Giêng âm lịch hằng năm. Xã đảo này còn có giếng nước ngọt trăm năm không cạn, cùng nghĩa địa cá voi – nơi an táng hơn 500 “Ông cá Voi” dạt vào bờ, thể hiện niềm tôn kính biển cả sâu sắc của cư dân vùng này.
Năm 2008, Tam Hải từng được quy hoạch làm khu du lịch quy mô lớn, với tổng vốn đầu tư 2,5 tỷ USD, nhưng dự án không thành hiện thực. Vì vậy đến nay, xã đảo vẫn giữ được nét nguyên sơ quý giá. Trong định hướng mới, Tam Hải đang được thành phố chú trọng phát triển theo hướng du lịch xanh, du lịch sinh thái, khai thác giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa để nâng cao đời sống người dân mà vẫn giữ được hồn cốt quê biển.
Tam Hải hôm nay vẫn như “thôn nữ” e ấp giữa đại dương, giản dị, chân thành, mang vẻ đẹp kiêu sa mà mộc mạc. Nếu được đầu tư bài bản, “viên ngọc xanh” này sẽ tỏa sáng rực rỡ giữa bản đồ du lịch miền Trung.
