Khi cơn sốt trí tuệ nhân tạo (AI) đẩy giá trị của Nvidia cán mốc 4.000 tỷ USD, giới phân tích đã lên tiếng cảnh báo rằng bong bóng này có thể còn nguy hiểm hơn cả bong bóng dot-com vào cuối những năm 1990. Phố Wall đang chứng kiến một kỳ tích công nghệ mới hay chỉ đang lặp lại bi kịch cũ?

Vào năm 1999, Phố Wall tin rằng họ đã tìm ra chìa khóa của tương lai khi các công ty dot-com với chỉ một vài lượt truy cập đã được định giá hàng tỷ USD. Tuy nhiên, thực tế đã phũ phàng khi bong bóng dot-com vỡ vào tháng 3/2000 đến tháng 10/2002, khiến thị trường mất đi 5.000 tỷ USD và để lại bài học xương máu cho các nhà đầu tư.

Một phần tư thế kỷ sau, lịch sử dường như đang lặp lại với từ khóa ma thuật mới: AI. Sự kiện Nvidia trở thành công ty đầu tiên trên thế giới vượt mốc vốn hóa 4.000 tỷ USD đã kích thích một bữa tiệc hoành tráng trên Phố Wall. Các cổ phiếu như Microsoft, Google, Meta đã được đẩy lên những đỉnh cao chưa từng thấy, và chỉ số S&P 500 liên tục lập kỷ lục mới.

Tuy nhiên, Torsten, chuyên gia kinh tế trưởng của Apollo Global Management, đã cảnh báo rằng điểm khác biệt giữa bong bóng công nghệ những năm 1990 và bong bóng AI hiện tại là nhóm 10 công ty hàng đầu trong chỉ số S&P 500 ngày nay bị định giá cao hơn đáng kể so với thời điểm những năm 1990.

Một biểu đồ tài chính từ Apollo Global đã vẽ nên một bức chân dung đầy ám ảnh về sự thổi phồng đang diễn ra trên Phố Wall. Biểu đồ này cho thấy tỷ lệ giá trên lợi nhuận dự phóng (forward P/E) giữa nhóm 10 công ty lớn nhất S&P 500 và 490 công ty còn lại. Kết quả cho thấy khoảng cách giữa hai nhóm công ty đã vượt xa cả giai đoạn đỉnh điểm của bong bóng dot-com năm 2000.

Sự hưng phấn thái quá này đang tạo ra một hiện tượng nguy hiểm: đà tăng điểm cực kỳ lệch lạc. Dù chỉ số S&P 500 có vẻ khỏe mạnh, nhưng khi phân tích kỹ, gần như toàn bộ mức tăng của thị trường chỉ đến từ nhóm cổ phiếu công nghệ hàng đầu, trong khi 490 công ty còn lại gần như dậm chân tại chỗ.

Điều gì sẽ xảy ra nếu một trong số các công ty công nghệ hàng đầu báo cáo kết quả kinh doanh thấp hơn kỳ vọng? Trong một thị trường mà kỳ vọng đã được đẩy lên mức tuyệt đối, chỉ cần một cú ‘hắt hơi’ từ nhóm này cũng có thể khiến cả Phố Wall ‘cảm lạnh’.

Không ít người sẽ phản biện rằng ‘lần này khác biệt’ và họ có lý khi nói rằng những ông lớn công nghệ hiện nay không còn là các start-up ‘ý tưởng hay nhưng không có tiền’ như thời dot-com. Tuy nhiên, vấn đề không nằm ở chỗ các công ty AI không có lãi mà nằm ở chỗ Phố Wall đang định giá họ như thể tương lai là hoàn hảo.

Lịch sử tài chính luôn cho thấy không có gì tăng mãi mãi. Mọi bong bóng, dù được bơm phồng bằng lợi nhuận thực hay chỉ là kỳ vọng, đều có điểm giới hạn. Và khi kỳ vọng vượt xa thực tế, dù chỉ một chút, thị trường sẽ luôn biết cách đòi lại cái giá mà nó đã trả quá đắt cho giấc mơ không tưởng.

Sự tương đồng về mặt tâm lý giữa năm 2025 và 1999 thật đáng kinh ngạc. Ngày nay, trong các cuộc họp báo cáo lợi nhuận, mọi CEO đều cảm thấy bắt buộc phải nhắc đến ‘chiến lược AI’ của mình. Cổ phiếu đang tăng giá dựa trên tiềm năng và câu chuyện về AI, chứ không hoàn toàn dựa trên doanh thu và lợi nhuận thực tế mà AI mang lại cho toàn bộ nền kinh tế.

Phố Wall đang định giá AI như thể đây là một công nghệ kỳ diệu, không rủi ro, không giới hạn – một cỗ máy tạo ra lợi nhuận vĩnh cửu. Tuy nhiên, thực tế, dưới lớp hào quang đó là hàng loạt bất ổn tiềm ẩn mà các nhà đầu tư có thể đang xem nhẹ.

Rủi ro đến từ chính sách, chi phí, hiện tượng ‘ảo giác AI’, và tốc độ hấp thụ là một số trong những bất ổn tiềm ẩn đó. Không thể bỏ qua việc triển khai AI hiệu quả đòi hỏi sự thay đổi cơ cấu, đầu tư dài hạn và lực lượng lao động đủ kỹ năng.

Lịch sử đã quá nhiều lần chứng minh rằng bong bóng tài chính không nổ vì công nghệ là giả. Dot-com không sụp đổ vì Internet là lừa đảo. Ngược lại, những ý tưởng lớn thường là thật, nhưng vấn đề nằm ở chỗ con người quá nôn nóng, quá lạc quan và sẵn sàng trả một cái giá quá đắt để sở hữu tương lai trước cả khi nó kịp đến.

Phố Wall đang đặt cược vào một tương lai hoàn hảo, nơi AI sẽ cứu rỗi năng suất, tạo ra hàng nghìn tỷ USD giá trị và thay đổi mọi ngành nghề. Tuy nhiên, không ai biết khi nào thực tế sẽ đá văng cánh cửa ảo tưởng.

Trong 25 năm qua, thế giới đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể về số lượng triệu phú. Từ khoảng 13 triệu người vào năm 2000, đến cuối năm 2024, con số này đã tăng vọt lên gần 52 triệu người. Đây là những ‘triệu phú bình dân’ hay EMILLI (everyday millionaire), những cá nhân sở hữu tài sản ròng từ 1 đến 5 triệu USD. Tổng tài sản của nhóm này đạt xấp xỉ 107.000 tỷ USD, gần như ngang bằng với khối tài sản 119.000 tỷ USD của toàn bộ nhóm siêu giàu.

Sự trỗi dậy của các EMILLI không đến từ một nguyên nhân đơn lẻ, mà là sự cộng hưởng của bốn yếu tố kinh tế – xã hội sâu sắc, diễn ra bền bỉ trong suốt 2 thập kỷ qua. Bệ đỡ bất động sản đã đóng vai trò quan trọng khi giá bất động sản tại hầu hết các thị trường lớn trên thế giới đã tăng trưởng một cách phi thường. Một ngôi nhà được mua vào đầu những năm 2000 giờ đây có thể đã tăng giá trị gấp nhiều lần, vô hình trung đẩy tài sản ròng của chủ sở hữu vượt qua ngưỡng triệu đô.

Sự ‘dân chủ hóa’ phố Wall cũng là một yếu tố quan trọng khi cuộc cách mạng công nghệ đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Sự ra đời của các ứng dụng giao dịch trực tuyến, các quỹ tương hỗ (mutual funds), và các quỹ hoán đổi danh mục (ETFs) đã mở toang cánh cửa Phố Wall cho hàng triệu người bình thường.

Kỷ nguyên của tinh thần doanh nhân cũng đã tạo ra nhiều triệu phú mới. Nhiều EMILLI chính là những người chủ của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các chuyên gia tư vấn, hay những người làm việc trong nền kinh tế tự do (gig economy). Họ không trông chờ vào lương hưu, mà chủ động xây dựng nguồn thu nhập, tự tạo ra giá trị và nắm bắt cơ hội kinh doanh.

‘Cơn sóng thần’ thừa kế cũng sẽ định hình bức tranh tài sản mạnh mẽ trong tương lai. UBS ước tính một khối tài sản khổng lồ trị giá khoảng 83.000 tỷ USD sẽ được chuyển giao giữa các thế hệ trong vòng 20 – 25 năm tới. Cuộc chuyển giao tài sản vĩ đại này sẽ đưa một lượng lớn những người thuộc millennials và gen Z vào hàng ngũ triệu phú.

Dù là một xu hướng toàn cầu, sự trỗi dậy của các EMILLI lại mang những đặc điểm riêng biệt ở từng khu vực. Mỹ tiếp tục là trung tâm của phong trào EMILLI, nhờ vào một nền văn hóa lâu đời khuyến khích đầu tư vào cả bất động sản lẫn thị trường tài chính. Tại châu Âu và châu Á, đặc biệt ở các quốc gia có giá bất động sản leo thang và trình độ hiểu biết tài chính của người dân ngày càng được nâng cao, đà tăng trưởng diễn ra mạnh mẽ.

UBS dự báo rằng thế giới sẽ có thêm hơn 5 triệu triệu phú mới vào năm 2029. Sự trỗi dậy của họ không chỉ là một câu chuyện về tiền bạc. Nó là tín hiệu về một sự phân bổ tài sản đang dần trở nên rộng rãi hơn, một thế giới nơi cơ hội làm giàu không còn là đặc quyền của một nhóm nhỏ.